Napisany przez Prezesik
opera [wł. < łac.], dram.-muz., wokalno-instrumentalny, z akcją dram., monologami i dialogami ujętymi w libretcie, przeznaczony do wykonania na scenie (z odpowiednią scenografią), zwykle w specjalnie do tego celu zbudowanym teatrze operowym, również zw. operą. Składa się z partii wok. ***8212; solowych (recytatywy, arie, ansamble) i chóralnych, z partii instrumentalnych (towarzyszenie głosom wok., uwertura, interludium), niekiedy także z partii tanecznych (balet) i mówionych. Powstanie o. jako gat. muz. było związane z dążeniem do odrodzenia dramatu starogr. i zapoczątkowaniem przez kompozytorów z kręgu Cameraty florenckiej stylu monodii akompaniowanej. Geneza o. sięga średniow. dramatu liturgicznego (misterium), twórczości dram. trubadurów (jeux partis), intermediów, komedii madrygałowej. Pierwsze o. to Dafne J. Periego (1597) i Euridice G. Cacciniego (1600) do librett O. Rinucciniego; do rozwoju o. przyczynili się następnie: C. Monteverdi (Orfeusz 1607), kompozytorzy szkoły rzymskiej (rozgraniczenie partii aryjnych od recytatywów, rozwój komedii muz.) i szkoły weneckiej (rozwinięcie belcanta, arii da capo, często z instrumentami koncertującymi, stosowanie 3-częściowej uwertury zw. sinfonią). Oryginalny typ fr. o. stworzył J.B. Lully (5-aktowa tragédie lyrique z prologiem i uwerturą typu fr.), opierając się na fr. dramacie i tradycjach baletu dworskiego (ballet de cour). Najważniejszym ośr. o. barok. i wczesnoklas. była szkoła neapolitańska, w której nastąpił podział na o. seria (poważną) i o. buffa (komiczną), wykształcenie zróżnicowanych recytatywów (recitativo secco, recitativo accompagnato), kulminacja rozwoju belcanta (sztuka śpiewacza kastratów), w późniejszym zaś okresie ***8212; zwiększenie roli orkiestry, chóru, rozbudowanych finałów pod wpływem tendencji klasycyzujących w librettach operowych A. Zena, P. Metastasia i C. Goldoniego. We Francji powstała w tym czasie o. pastoralna i o. baletowa w stylu galant, o. wodewilowa, z silnymi akcentami lud., oraz poza o. poważną ***8212; o. comique; w Niemczech i Austrii rozwinął się Singspiel, w Anglii o. balladowa (ballad opera), w Hiszpanii zarzuela z mówionymi dialogami. Reformy o. w duchu klas. dokonał Ch.W. Gluck, podporządkowując muzykę akcji dram. o treści mitol., wzbogacając partie chóru i orkiestry. Syntezą tendencji XVIII w. w o. były dzieła W.A. Mozarta. Na o. w XIX w. zaważyły silnie hasła romant., eksponowane przede wszystkim w tematyce (lud., fantastyczna, nar., hist.). Twórcą niem. o. romant. był C.M. Weber (Wolny strzelec 1821); we Francji powstała tzw. wielka o. heroiczna (G. Spontini, F. Auber, J.F. Halévy, G. Meyerbeer); wł. o. wczesnoromant. reprezentowali G. Rossini, G. Donizetti, V. Bellini; o. rozwijała się także w szkołach narodowych: w Rosji (M. Glinka i kompozytorzy Potężnej Gromadki), w Polsce (S. Moniuszko), Czechach (B. Smetana). Ideał romant. syntezy sztuk zrealizował R. Wagner w swych dramatach muz., wzbogacając znacznie zasób środków orkiestrowych i harmonicznych. Tendencje realist. w o. ujawniły się u G. Bizeta (Carmen 1875), częściowo u G. Verdiego, zwł. u werystów wł. (P. Mascagni, R. Leoncavallo, G. Puccini), a także w dramatach realist.-psychol. R. Straussa (Salome 1905, Elektra 1909). Od pocz. XX w. rozwijał się dramat symbol. (Peleas i Melisanda C. Debussy***8217;ego 1902) i ekspresjonistyczny (A. Schönberg, P. Hindemith, częściowo Wozzeck A. Berga, wyst. 1925), o. klasycyzująca (A. Honegger, I. Strawinski), hist. (S. Prokofjew), fantastyczny (N.A. Rimski-Korsakow, M. Ravel); żywe pozostały także kierunki nar. (M. de Falla, L. Janáček, G. Gershwin, B. Britten i in.). Niezależnie od o. eur. była kultywowana starsza od niej o. chiń. (od XIV w.). B. HOROWICZ Teatr operowy, Warszawa 1963; J. KAŃSKI Przewodnik operowy, Kraków 1964; J. CHOMIŃSKI, K. WILKOWSKA-CHOMIŃSKA Formy muzyczne, t. 4: Opera i dramat, Kraków 1976; L. KYDRYŃSKI Opera na cały rok, t. 1***8211;2, Kraków 1989.
|